Diecezjalny Ośrodek Kultury Prawosławnej Elpis w Gorlicach w 2000 r. został powołany przez arcybiskupa prawosławnej diecezji przemysko-nowosądeckiej Adama głównie w celu zaktywizowania społeczności kościoła wschodniego.


Ośrodek mieści się w Gorlicach przy cerkwi Św. Trójcy - mówi ks. Roman Dubec, dyrektor ośrodka. -"W jego ramach działają wydział katechetyczny, biblioteka, muzeum sztuki sakralnej, wydawnictwo, archiwum, bursa dla młodzieży. Tylko w tym roku odwiedziło go już 10 wycieczek młodzieży i 4 studentów poszukiwało materiałów do prac dyplomowych.


Muzeum gromadzi księgi liturgiczne drukowane cyrylicą (jedna z najstarszych pozycji "Mineja" z Drukarni Brackiej we Lwowie pochodzi z 1638 r.). Na ścianach muzeum wisi kilkadziesiąt obrazów, przedstawiających nieistniejące już cerkwie prawosławne z Łemkowszczyzny. Malował je Dymytr Sołenko, artysta malarz pochodzący z Ukrainy. Druga kolekcja (60 obrazów pędzla Pawła Łopaty z Kanady) przedstawia pierwotny wygląd cerkwi, znajdujących się w Beskidach i na Słowacji Są tutaj także ikony i inne przedmioty kultu religijnego ze zniszczonych w ubiegłym stuleciu cerkwi.
Jak podkreśla ks. Dubec, ważne jest, że ludzie sami przynoszą rzeczy, które mogłyby ulec zagładzie.


- Osobna sala gromadzi eksponaty obrazujące historię cerkwi na Łemkowszczyźnie od 1927 r. (powrót Łemków do prawosławia) do 1947, czyli do wysiedlenia Łemków w ramach Akcji Wisła - dodaje ks. Dubec. - Można tutaj obejrzeć unikatowe dokumenty i fotografie, pochodzące np. z Piorunki, Florynki, Królowej Ruskiej (obecnie Królowej Polskiej), okolic Dukli. Są to pamiątki tym cenniejsze, że po pierwsze zdjęcia na wsiach, gdzie zamieszkiwali przed wysiedleniem Łemkowie, wykonywało się od święta, więc było ich niewiele. Po drugie: bardzo dużo dokumentów zaginęło w czasie przesiedlenia na Ziemie Zachodnie. Bardzo trudno jest odtwarzać historię tego regionu po pół wieku przerwy. Tym bardziej, że młode pokolenie Łemków nie zdaje sobie nieraz sprawy z wagi dokumentów, przechowywanych przez babcię czy dziadka i beztrosko je wyrzuca na śmietnik. Tymczasem dzięki częściowo uszkodzonej fotografii udało się odtworzyć wygląd cerkwi w Nieznajo-wej.


Znajdują się tutaj także pamiątki po prawosławnych duchownych. Są to sztambuchy ks. Stefana Pawłyszyna z Czarnego i ks. Aleksandra Wołoszyńskiego z Wołowca (pisane w języku ukraińskim). Tłumaczenie tych ostatnich na język polski ukaże się w pierwszym numerze almanachu, poświęconego historii wyznań i religii społeczności Podkarpacia, który ukaże się w tym roku. Będzie to zwieńczenie działalności ośrodka, który zajmuje się także działalnością wydawniczą i od 1999 r. publikuje dwujęzyczny kwartalnik "Antyf on".


W ramach działań Muzeum Sztuki Sakralnej prowadzony jest projekt pod nazwą "Pamięć silniejsza od śmierci", opisywany już łamach "Gazety Nowosądeckiej". Polega on na inwentaryzacji i remontach łemkowskich cmentarzy. Za realizację tego projektu ośrodek otrzymał dwukrotnie nagrodę Fundacji Wspomagania Wsi z Warszawy.


Kolejnym działem ośrodka jest biblioteka, gromadząca drukowane materiały dotyczące mniejszości religijnych w naszym regionie. Obecnie trwa elektroniczne katalogowanie zbiorów. Książnica będzie uruchomiona w czerwcu. Studenci, doktoranci, pracownicy naukowi będą mogli korzystać ze zbiorów. A to dzięki temu, że przygotowanych jest dla nich na poddaszu 5 miejsc noclegowych w pokojach gościnnych.
To kolejna część działalności ośrodka, który oprócz wspomnianych miejsc noclegowych prowadzić będzie bursę dla młodzieży wiejskiej, uczącej się w Gorlicach, stwarzając jej dogodne warunki do nauki.


Archiwum z kolei gromadzi i kataloguje wszelkie dokumenty, dane, zdjęcia, opowiadania i wspomnienia, a także materiały audiowizualne dotyczące czasów przeszłych i współczesnych prawosławia w diecezji przemysko-nowosądeckiej.


- Wydział katechetyczny zajmuje się organizacją sympozjów (np. "Następstwa Akcji Wisła" w 2002 r. w Gorlicach) i prelekcji (projekt dla dzieci i młodzieży pt. "Ze sztuką za pan brat", realizowany w 2003 r.), obozów dla młodzieży, warsztatów (np. muzycznych, ikonograficznych); koncertów (ostatnio odbywa się cykl pt. "Dymitra Bortiańskiego powrót do Bartnego", prezentujących muzykę tego kompozytora), przedstawień i konkursów (ogólnopolski młodzieżowy przegląd poezji łemkowskiej w 2003 r.). Obecnie w czasie ferii w SzP w Gorlicach prowadzone są spotkania pt. "Kolorowi święci" o ikonach. Dzieci uczą się, jak powstaje ikona, poznają style i symbolikę pod kierunkiem Mirosława Trochanowskiego (absolwenta szkoły ikonograficznej w Bielsku Podlaskim) i ks. Dubeca.


W działalność centrum są zaangażowani: Dawid Kwoka, odpowiadający za wydawnictwa. Anna Jurczyszyn, Piotr Gerent, Andrzej Małecki, nauczyciel z Bobowej. Jednym z ostatnich działań ośrodka jest kolędowanie prawosławnych kolędników w Gorlicach. Nie było to proste do zorganizowania, bo w przeciwieństwie do wsi, gdzie prawosławni na ogół mieszkają niedaleko od siebie, wyznawcy kościoła wschodniego w mieście są rozrzuceni. Dzieci trzeba było nieraz przewozić od domu do domu, ale opłaciło się, bo ich występy w języku łemkowskim odbierane były ciepło. Obecnie grupa przygotowuje się do festiwalu kolędniczego w Ruskiej Bursie w Gorlicach, który odbędzie w lutym. A 25 lutego chór parafii prawosławnej (kierowany przez Mariannę Jare) wystąpi w czasie ekumenicznego spotkania w parafii św. Andrzeja Boboli. Oprócz niego zaprezentują się chóry z kościołów rzymsko-katolickiego i greko-katolickiego.